چرا دیدار آیت‌الله رئیسی با پوتین برای منطقه حیاتی است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران و ولادمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در طی دیداری که در مسکو برگزار شد، توافق نامه جدید برای توسعه روابط دوجانبه را مورد بررسی قرار دادند. این توافق نامه می‌تواند محصول ملاقات مستقیم آیت الله خامنه ای، رهبر معظم ایران و ولادیمیر پوتین در روزهای پایانی سال گذشته باشد. به گفته کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، سند جدید، نسخه به روز شده معاهده ۲۰۰۱ قانون مبانی روابط متقابل و اصول همکاری جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه است. کاظم جلالی خاطرنشان کرد: « این سند با قرارداد 25 ساله ایران و چین متفاوت است و برخلاف قرارداد اخیر، مجلس ایران باید آن را به عنوان یک معاهده تصویب کند»

ایران، توافق جدید را به عنوان مهم ترین محصول سفر سید ابراهیم رئیسی به روسیه و ادامه روندی که با الحاق ایران به سازمان شانگهای (SCO) شد، در نظر می گیرد. در واقع، ایران می‌خواهد نشان دهد که کشوری منزوی نیست و تلاش‌های دیپلماتیک آن همچنان می‌تواند در موفقیت تهران مؤثر باشد. اما این دیدار را نباید صرفاً یک اقدام تشریفاتی تلقی کرد. سید ابراهیم رئیسی، به احتمال زیاد تنها برای مذاکره درباره این توافق نامه به روسیه سفر نکرده است، بلکه این توافق نامه بهانه‌ی مناسبی برای بحث در مورد طیف گسترده‌ای از موضوعات و هماهنگی مواضع در موضوعات مختلف دوجانبه و منطقه ای مانند بازسازی سوریه، آشتی ملی در افغانستان و وضعیت شکننده امنیتی در قفقاز جنوبی خواهد بود.

اگرچه توافق جدید احتمالاً چارچوب جدیدی برای توسعه روابط دوجانبه ایجاد خواهد کرد، اما روابط روسیه و ایران فراتر از قراردادها، شرایط حقوقی و مبانی استراتژیک نانوشته ای است که رهبران دو کشور گذاشته اند. از زمان به قدرت رسیدن پوتین، تاریخ روابط روسیه و ایران حول محور همکاری‌های امنیتی، خنثی سازی تهدیدات مشترک و معاملات تسلیحاتی شکل گرفته است. امنیت حوزه ای بوده است که دو کشور معمولاً نسبتاً سریع به درک متقابل می رسند. از آنجایی که روسیه تمدید یکجانبه تحریم تسلیحاتی ایران را به رسمیت نمی‌شناسد، دستیابی به تسلیحات روسی، به ویژه جنگنده های جت مدرن، برای تهران بسیار مهم است. تهران و مسکو قرار است قرارداد همکاری امنیتی و دفاعی 10 میلیارد دلاری از جمله خرید جنگنده‌های سوخو ۳۵ و سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ امضا کنند.

اگر این توافق نامه در طی سفر سید ابراهیم رئیسی به روسیه منعقد شود، تسلیحات تهاجمی و تدافعی جدید روسیه قدرت بازدارندگی تهران را در برابر تهدیدات اسرائیل تقویت خواهد کرد. همچنین این قابل توجه‌ترین مورد در سرپیچی از تحریم های ایالات متحده خواهد بود. اگرچه تردیدهایی در مورد توانایی ایران برای خرید تسلیحات روسی وجود دارد، اما این مانع جدی نخواهد بود. ایران می‌تواند قرارداد مبادله نفت در برابر اسلحه را پیشنهاد دهد یا از درآمدهای نفتی بدهی چین به ایران که در حال حاضر پرداخت نشده و مجموعا بیش از 20 میلیارد دلار است، پرداخت کند.

با این وجود، اقتصاد و تجارت همچنان یک حوزه مشکل ساز باقی مانده است. روسیه هرگز در اقتصاد ایران بازیگر ذی نفع و موثر نبوده است و معمولا سعی می کند از نقض تحریم های اعمال شده علیه ایران اجتناب کند. اما مسکو گه‌گاه مایل است به تهران برای دور زدن و تضعیف تحریم های غرب کمک کند.

جدای از قراردادهای تسلیحاتی که مسلم به نظر می رسد، یکی از خواسته‌های کلیدی سید ابراهیم رئیسی در مسکو، تشویق پوتین برای تقویت تجارت دوجانبه و تقویت تعامل اقتصادی روسیه با بخش های مختلف اقتصاد ایران خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران امیدوار است که تشدید تنش‌های کنونی بین روسیه و غرب بر سر اوکراین، کرملین را تشویق کند تا روابط خود را با ایران تقویت و به این کشور برای بهبود وضعیت اقتصادی نا به سامان کمک کند.

دیدار با سید ابراهیم رئیسی در مسکو نیز مناسبت مهمی برای پوتین خواهد بود. رئیس جمهور روسیه نیاز به گفتگوهای جدی پشت درهای بسته با رئیس جمهور ایران در مورد گام های هسته ای آینده ایران، جهت گیری های سیاست خارجی و اقتصادی پس از لغو احتمالی تحریم‌ها و فرصت‌های اقتصادی ایران برای روسیه دارد. ارائه معاملات تسلیحاتی و اقتصادی به ایران، فرصتی را برای پوتین فراهم می کند تا چهره کشورش را در افکار عمومی ایران ترمیم کند. نکته اخیر باید فعالانه‌تر مورد توجه قرار گیرد و دو طرف اعتماد و احترام متقابل را در سطح دولتی به حداکثر برسانند و بسترهایی را برای گسترش روابط غیردولتی ایجاد کنند.

رئیسی در کوتاه مدت امیدوار است که سفرش به روسیه موجب ارتقای سرمایه سیاسی و اجتماعی دولتش شود اما در درازمدت، تحقق توافق و معاملات جدید به این بستگی دارد که تهران و مسکو تا چه اندازه بتوانند بر مداخله عوامل ثالث - مانند تحریم ها و روابط با غرب - غلبه کنند و اهداف خود را واقع بینانه تعیین کنند.